Điểm mạnh của doanh nghiệp Việt là tinh thần linh hoạt, sáng tạo, dám làm và thích ứng nhanh với thị trường. Tuy nhiên, chính sự linh hoạt này đôi khi lại dẫn đến việc bỏ qua nguyên tắc, xem nhẹ tính pháp lý trong điều hành.
Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng năng động và hội nhập sâu rộng, vai trò của pháp luật Việt Nam đang có bước chuyển rõ nét. Trao đổi với Tạp chí Đầu tư Tài chính – VietnamFinance, Luật sư Lê Hồng Hiển – Giám đốc Hãng luật Lê Hồng Hiển & Cộng sự, cho rằng chỉ khi pháp luật được nhìn nhận như “nền tảng vận hành của thị trường”, doanh nghiệp Việt mới có thể phát triển bền vững, kiểm soát rủi ro và hội nhập thành công.
– Theo ông, trong một nền kinh tế ngày càng năng động và phức tạp, vai trò của pháp luật Việt Nam đang thay đổi như thế nào để vừa thúc đẩy phát triển, vừa kiểm soát rủi ro và bảo vệ doanh nghiệp?
Luật sư Lê Hồng Hiển: Tôi cho rằng vai trò của pháp luật Việt Nam trong giai đoạn hiện nay đang chuyển dịch rất rõ – từ “quản lý – kiểm soát” sang “định hướng – thúc đẩy”. Nếu như trước đây, pháp luật chủ yếu được nhìn nhận như công cụ ràng buộc hành vi, thì nay, trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, pháp luật phải song hành cùng phát triển, vừa bảo đảm trật tự, vừa tạo dựng môi trường an toàn, minh bạch để doanh nghiệp dám đổi mới, dám đầu tư.
Điều này được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và phát huy vai trò động lực của khu vực kinh tế tư nhân. Nghị quyết khẳng định: phải lấy hoàn thiện pháp luật, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao hiệu lực thi hành làm trung tâm, coi khu vực tư nhân là một động lực quan trọng của tăng trưởng, đồng thời bảo vệ quyền tài sản hợp pháp, quyền tự do kinh doanh và khơi thông mọi nguồn lực xã hội. Văn kiện cũng đặt mục tiêu cắt giảm ít nhất 30% thời gian thủ tục và chi phí tuân thủ, đưa môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam vào nhóm 3 quốc gia dẫn đầu ASEAN về năng lực cạnh tranh.
Như vậy, Nghị quyết 68 đã mở ra định hướng cải cách pháp luật sâu rộng, khẳng định pháp luật không chỉ là “hàng rào” kiểm soát rủi ro, mà còn là động lực thúc đẩy phát triển, đảm bảo sự hài hòa giữa mục tiêu tăng trưởng kinh tế và ổn định xã hội. Tôi cho rằng, chỉ khi pháp luật thực sự đóng vai trò là “nền tảng vận hành” của thị trường, vừa nghiêm vừa mở, thì doanh nghiệp Việt Nam mới có thể phát triển bền vững trong môi trường toàn cầu hóa.
– Là luật sư từng tham gia bào chữa, bảo vệ thân chủ trong nhiều vụ án lớn về kinh tế, tài chính – ngân hàng, ông cho rằng đâu là thách thức lớn nhất khi tham gia bào chữa cho các vụ án có yếu tố doanh nghiệp – là ranh giới pháp lý, áp lực dư luận, hay những cảm xúc cá nhân trước thân phận của các doanh nhân?
Luật sư Lê Hồng Hiển: Theo kinh nghiệm của tôi, trong các vụ án kinh tế, thách thức lớn nhất không nằm ở dư luận, mà ở việc phân định ranh giới giữa rủi ro kinh doanh và hành vi phạm tội. Nhiều hành vi trong lĩnh vực tài chính – đầu tư mang tính chất dân sự hoặc quản trị, nhưng khi phát sinh thiệt hại, rất dễ bị hình sự hóa nếu không được nhìn nhận đúng bản chất.
Luật sư khi tham gia các vụ án này phải hiểu không chỉ pháp luật hình sự, mà cả pháp luật doanh nghiệp, ngân hàng, chứng khoán, kế toán, đầu tư, để chứng minh đâu là lỗi chủ quan, đâu là rủi ro khách quan của thị trường. Đây là công việc đòi hỏi sự thận trọng, bản lĩnh và công tâm tuyệt đối.
Còn về cảm xúc, với tôi, đằng sau mỗi vụ án kinh tế là một câu chuyện con người – những doanh nhân, những người làm công ăn lương, những gia đình bị cuốn vào vòng xoáy pháp lý. Giữ được sự điềm tĩnh, tôn trọng pháp luật nhưng vẫn nhân văn với thân chủ là điều khó nhất và cũng là điều làm nên bản lĩnh của người luật sư.
– Là người từng theo sát nhiều vụ việc về kinh tế, ông thấy doanh nghiệp Việt Nam hiện nay cần lưu ý điều gì để hạn chế rủi ro pháp lý trong các hoạt động tài chính, đầu tư?
Luật sư Lê Hồng Hiển: Tôi cho rằng, rủi ro pháp lý lớn nhất của doanh nghiệp Việt hiện nay không phải là thiếu luật, mà là thiếu “văn hóa tuân thủ pháp luật”. Nhiều doanh nghiệp vẫn có thói quen “làm rồi mới hỏi”, “vướng đâu sửa đó”, hoặc phó mặc việc pháp lý cho kế toán, hành chính, trong khi đó phải là lĩnh vực được tư vấn chuyên nghiệp và kiểm soát ngay từ đầu.
Để hạn chế rủi ro, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống quản trị pháp lý nội bộ: kiểm tra hợp đồng, kiểm soát ủy quyền, tuân thủ quy định về thuế, bảo hiểm, môi trường, lao động và đặc biệt là quản lý rủi ro trong ký kết hợp đồng thương mại, tín dụng, đầu tư tài chính. Bên cạnh đó, cần thường xuyên tư vấn pháp lý định kỳ – coi luật sư là “bác sĩ pháp lý” của doanh nghiệp, chứ không chỉ tìm đến khi có tranh chấp hoặc bị khởi tố.
Một doanh nghiệp có văn hóa pháp lý tốt sẽ tránh được rất nhiều thiệt hại, không chỉ về tài chính mà còn về uy tín. Đó cũng là yếu tố cốt lõi để doanh nghiệp phát triển bền vững trong môi trường pháp lý ngày càng chặt chẽ và minh bạch.
– Qua kinh nghiệm tham gia nhiều vụ việc kinh tế – tài chính, ông nhận thấy đâu là điểm mạnh và điểm yếu phổ biến nhất của doanh nghiệp Việt trong việc tuân thủ pháp luật và quản trị rủi ro pháp lý?
Luật sư Lê Hồng Hiển: Điểm mạnh của doanh nghiệp Việt là tinh thần linh hoạt, sáng tạo, dám làm và thích ứng nhanh với thị trường. Tuy nhiên, chính sự linh hoạt này đôi khi lại dẫn đến việc bỏ qua nguyên tắc, xem nhẹ tính pháp lý trong điều hành. Nhiều doanh nghiệp chỉ tập trung vào tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận mà thiếu hệ thống kiểm soát nội bộ, không tách bạch giữa quyền sở hữu và quyền quản lý, giữa tài sản cá nhân và tài sản công ty.
Điểm yếu phổ biến khác là tư duy “chống rủi ro bằng quan hệ” hơn là bằng pháp luật. Khi gặp sự cố, doanh nghiệp thường nghĩ đến việc “giải quyết” thay vì “tuân thủ”. Điều đó khiến môi trường kinh doanh trở nên thiếu ổn định và gia tăng rủi ro cho chính họ.
Đã đến lúc doanh nghiệp Việt phải coi pháp luật là công cụ cạnh tranh và là lợi thế chiến lược, chứ không chỉ là nghĩa vụ. Một doanh nghiệp tuân thủ tốt sẽ có lợi thế lớn trong việc tiếp cận vốn, đối tác quốc tế và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
– Sự bùng nổ của kinh tế số và công nghệ AI đang tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng kéo theo rủi ro pháp lý mới. Theo ông, doanh nghiệp nên tiếp cận thế nào để vừa tận dụng được công nghệ, vừa đảm bảo tuân thủ pháp luật?
Luật sư Lê Hồng Hiển: Công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi toàn bộ cách thức doanh nghiệp hoạt động – từ sản xuất, tài chính, marketing đến quản trị nhân sự. Tuy nhiên, pháp luật luôn đi sau công nghệ, nên rủi ro pháp lý trong không gian số ngày càng lớn: xâm phạm dữ liệu cá nhân, vi phạm bản quyền, hợp đồng điện tử, xử lý thông tin xuyên biên giới, hay việc sử dụng AI để ra quyết định thay con người.
Tôi cho rằng doanh nghiệp cần tiếp cận công nghệ với tư duy “tuân thủ chủ động”. Nghĩa là phải nhận diện sớm các nghĩa vụ pháp lý khi ứng dụng công nghệ, nhất là trong lĩnh vực tài chính số, thương mại điện tử, bảo mật dữ liệu và quyền sở hữu trí tuệ. Bên cạnh đó, nên xây dựng khung quản trị rủi ro số, có bộ phận phụ trách tuân thủ (compliance) độc lập, làm việc cùng luật sư và chuyên gia công nghệ để kiểm soát rủi ro ngay từ khâu triển khai.
AI và chuyển đổi số là xu thế không thể đảo ngược, nhưng chỉ khi đi kèm trách nhiệm pháp lý rõ ràng và đạo đức kinh doanh, công nghệ mới trở thành động lực phát triển bền vững. Doanh nghiệp nào làm chủ được cả công nghệ và pháp lý – doanh nghiệp đó sẽ làm chủ tương lai.
Xin chân thành cảm ơn ông!
