Trong khuôn khổ Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2023, ngày 24/11, tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm đã diễn ra Hội thảo “Đề án xây dựng công viên văn hóa cảnh quan bãi giữa sông Hồng: Tầm nhìn và giải pháp”. Hội thảo do Thành ủy Hà Nội, UBND TP Hà Nội, Hội KTS Việt Nam chỉ đạo; Sở Quy hoạch – Kiến trúc Hà Nội, Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội, Tạp chí Kiến trúc (Hội KTS Việt Nam) phối hợp với UN – Habitat, UBND các quận: Hoàn Kiếm, Long Biên, Ba Đình, Tây Hồ tổ chức.
Các ý kiến đóng góp tại hội thảo sẽ là một trong những cơ sở để TP Hà Nội triển khai thực hiện Đề án “Xây dựng công viên văn hóa cảnh quan bãi giữa sông Hồng” đạt chất lượng, nâng cao chất lượng sống của người dân, tạo lập được không gian kiến trúc cảnh quan có giá trị cao cho khu vực.
Bãi giữa sông Hồng – Quỹ đất đáng quý thiên nhiên ban tặng Thủ đô
Bãi nổi sông Hồng (tức Bãi Giữa) là vùng đất được phù sa bồi đắp trong nhiều năm, với không gian xanh rộng lớn giữa Thủ đô, khoảng hơn 300 ha.
Khu vực Bãi Giữa thuộc địa giới quản lý của nhiều phường bao gồm: Tứ Liên, Yên Phụ (quận Tây Hồ); Phúc Xá (quận Ba Đình); Phúc Tân, Chương Dương (quận Hoàn Kiếm); Ngọc Thụ y (quận Long Biên)… Phần lớn diện tích Bãi Giữa nằm trên địa bàn quận Hoàn Kiếm.
TS.KTS Phạm Tuấn Long – Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm nhận định: Khu vực Bãi Giữa sông Hồng là một quỹ đất đáng quý từ thiên nhiên ban tặng cho Thủ đô, tương phản với không gian sống chật chội của khu vực nội thị. Đây cũng là không gian duy nhất còn lại để có thể tạo dựng một không gian công cộng xanh, sinh thái và văn hóa đầy hấp dẫn cho cộng đồng…
TS.KTS Nguyễn Văn Tuyên – Trường Đại học Xây dựng Hà Nội – cũng cho rằng: Bãi Giữa sông Hồng là “viên ngọc” sinh thái trong lòng Hà Nội. Nơi này lâu nay đã trở thành những vườn chim lớn và độc đáo nhất Thủ đô.
Nếu như Cầu Long Biên là một di sản đô thị, thì Bãi Giữa sông Hồng là di sản thiên nhiên gắn với lịch sử kiến tạo của dòng sông. Hai di sản trong mối quan hệ không tách rời, hình thành quần thể di sản Thiên nhiên – văn hóa vô cùng độc đáo, nơi “nuôi dưỡng bản sắc đô thị” và “kiến tạo thương hiệu đô thị” Thủ đô Hà Nội. Hơn nữa, Bãi Giữa sông Hồng còn là “không gian kết nối” của hệ thống di sản hai bên sông…
Tuy có nhiều tiềm năng, thế mạnh trong việc phát triển kinh tế xã hội, tạo lập không gian kiến trúc cảnh quan khu vực, song theo KTS Nguyễn Bá Nguyên – Phó Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Hà Nội, suốt thời gian dài trước đó, Hà Nội xao nhãng quản lý, khai thác, sử dụng khu vực Bãi Giữa sông Hồng.
Công tác quản lý tại khu vực sông Hồng nói chung và khu vực Bãi Giữa nói riêng vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế, như: Vi phạm an toàn hành lang thoát lũ, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới cảnh quan và môi trường sống. Thời gian gần đây, nhiều khu vực đất Bãi Giữa đã trở thành điểm vui chơi tự phát, tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự và gây ô nhiễm môi trường…
Đánh thức tiềm năng
Theo lý giải của các diễn giả tại hội thảo, trước đây, hàng năm vào mùa lũ, Bãi Giữa sông Hồng có nguy cơ ngập nước, do đó việc khai thác sử dụng khu vực này hầu như không được đặt ra.
Kể từ khi có hệ thống thủy điện ở thượng nguồn, dòng chảy sông Hồng ổn định hơn. Tần suất ngập và mức ngập các Bãi Giữa, Bãi Bồi cơ bản được kiểm soát. Căn cứ thực tế này, UBND các quận Hoàn Kiếm, Ba Đình, Long Biên, Tây Hồ đã thống nhất báo cáo UBND TP Hà Nội xem xét, chấp thuận lập chung một đề án nhằm phát triển bãi nổi giữa và ven sông Hồng thành công viên văn hóa đa chức năng.
Theo các chuyên gia đô thị, đề xuất này phù hợp với quy hoạch quan trọng của Hà Nội. Cụ thể, Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 (được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 1259/QĐ-TTg ngày 26/7/2011) đã định hướng thiết lập sông Hồng là trục không gian cảnh quan chủ đạo của TP trung tâm…; Quy hoạch xây dựng công viên ven sông với tổng diện tích 4.200ha, trong đó 3.858ha diện tích 9 bãi sông và 342ha diện tích bãi giữa sau khi chỉnh trị sông Hồng…
Quy hoạch Phân khu đô thị Sông Hồng được UBND TP Hà Nội phê duyệt năm 2022 cũng định hướng khá rõ nét việc phát triển khu vực bãi nổi – Bãi Giữa sông Hồng trở thành một yếu tố cảnh quan quan trọng trong cấu trúc đô thị của Thủ đô nói chung và khu vực sông Hồng nói riêng.
Gần đây nhất, Đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung đô thị Hà Nội đang được nghiên cứu cũng tiếp tục xác định: Sông Hồng là trục cảnh quan trung tâm, là trục quan trọng bậc nhất trong 5 trục phát triển của Thủ đô…
KTS Nguyễn Bá Nguyên nhận định: Việc nghiên cứu “Đề án xây dựng công viên văn hóa cảnh quan Bãi Giữa sông Hồng” hết sức cần thiết, phù hợp với chủ trương, chỉ đạo của các cấp thẩm quyền, cụ thể hóa định hướng quy hoạch; góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng đất, chống lấn chiếm, chống lại các yếu tố gây tác hại cho môi trường đô thị, đồng thời tạo dựng hình ảnh cảnh quan tự nhiên khu vực bãi giữa sông Hồng, đáp ứng nhu cầu thiết yếu nhất của người dân, đa dạng các loại hình du lịch, vận tải phát triển kinh tế…
Có cùng quan điểm, KTS Phan Đăng Sơn – Chủ tịch Hội KTS Việt Nam cho rằng: Tiềm năng và lợi thế, vai trò của hợp phần trục sông Hồng nói chung, Bãi Giữa, bãi bồi ven sông nói riêng đóng góp cho sự phát triển đô thị Hà Nội là vô cùng to lớn, khó lường định: “Nếu như sông Hàn đã tạo nên kỳ tích Seoul rực rỡ, thì sông Hồng có thể tạo kỳ tích cho Hà Nội nhiều hơn thế” – “Các bãi bồi, bãi giữa đủ điều kiện để khai thác trong xây dựng và phát triển một phần diện tích đáng kể cho các khu chức năng phù hợp, phục vụ cho TP. Việc kết nối và phát huy hiệu quả không gian những bãi giữa dòng sông, đặc biệt là Bãi Giữa dưới chân cầu Long Biên với vai trò là một bộ phận quan trọng trong trục sông Hồng là đòi hỏi cần thiết hơn bao giờ hết…”
Tuy nhiên, để làm điều này, cũng theo KTS Phan Đăng Sơn, cần một sự nghiên cứu kỹ lưỡng, đổi mới, vì dân sinh, vì phát triển đột phá cho Hà Nội…
Tại hội thảo, các diễn giả cũng đề cập một số “rào cản” trong việc hiện thực hóa các quy hoạch nói trên, trong việc nghiên cứu triển khai Đề án xây dựng công viên văn hóa cảnh quan Bãi Giữa sông Hồng.
Và một trong những rào cản lớn nhất là “vướng” Quy hoạch phòng chống lũ và quy hoạch đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình (được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 257/QĐ-TTg ngày 18/02/2016). Theo quy hoạch này, khu vực bãi giữa, bãi bồi không thuộc danh mục được phép xây dựng (phụ lục IV) hoặc được nghiên cứu xây dựng (phụ lục V)…
Xoay chiều, phát triển không gian đô thị hướng vào sông
Tại hội thảo, nhiều đề xuất, gợi ý cho việc nghiên cứu Đề án “Xây dựng công viên văn hóa cảnh quan bãi giữa sông Hồng” đã được đề cập. Điểm chung của các đề xuất là xoay chiều không gian phát triển hướng vào sông, để trục cảnh quan sông Hồng thực sự trở thành trục lõi đô thị Hà Nội.
TS.KTS Phạm Tuấn Long, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm cho rằng: Không phải TP nào trên thế giới cũng có điều kiện để hướng về không gian mặt nước – xanh, để tạo nên một hành lang xanh dọc theo trục sông Hồng như Hà Nội.
Hình dung về một viễn cảnh hình thành một chuỗi các không gian xanh đa dạng, các công viên văn hóa, lịch sử, du lịch sinh thái, giải trí gắn liền mặt nước sông Hồng của Hà Nội, TS.KTS Phạm Tuấn Long nhận định: Đây là điểm xuất phát để các doanh nghiệp có điều kiện khai thác các không gian ven sông Hồng một cách hiệu quả và bền vững; là thời điểm tuyệt vời để các khu dân cư ven sông tự quản trị và biến đổi thành môi trường sống xanh, sạch, đẹp và hấp dẫn cho phát triển du lịch cộng đồng.
Việc quản lý, khai thác không gian công cộng khu vực bãi giữa sông Hồng, tạo thành một điểm tham quan du lịch bổ trợ cho khu phố cổ, khu phố cũ Hà Nội, góp phần giải quyết các vấn đề về quản lý chống lấn chiếm đất bãi nổi giữa và bãi ven sông Hồng, khôi phục lại giao thông đường sông, cải thiện vệ sinh môi trường, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội… Đồng thời tạo lập hình ảnh TP Hà Nội vừa hiện đại, sinh thái hai bên sông Hồng, vừa có bản sắc và truyền thống lâu đời, tôn trọng các khu vực bảo tồn, đặc biệt đoạn đi qua đô thị trung tâm…
Đồng tình với nhận định: “Đề án xây dựng Công viên Văn hóa Cảnh quan Bãi Giữa Sông Hồng sẽ giúp thay đổi diện mạo cảnh quan khu vực, giải quyết các vấn đề còn tồn tại, bất cập, đánh thức tiềm năng không gian công cộng rộng lớn”, song ông Nguyễn Mạnh Hà, Chủ tịch UBND quận Long Biên cũng thẳng thắn chỉ ra những thách thức: Vùng Bãi Giữa đã và đang là khu vực khó kiểm soát phát triển. Khu vực này vừa phải đảm bảo không gian thoát lũ theo các quy định nghiêm ngặt của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, vừa phải đánh thức tiềm năng không gian cảnh quan… Những thách thức trên cần có cách tiếp cận hết sức thận trọng, trong đó, cần tập trung vào các nội dung theo tầng bậc như công tác lập quy hoạch; thể chế, chính sách huy động nguồn vốn; quản lý sử dụng, duy tu – duy trì.
Riêng đối với công tác quy hoạch và kiểm soát không gian, kiến trúc, cảnh quan khu vực, ông Hà đề xuất 3 nguyên tắc chủ đạo: Hạn chế tối đa bê tông hóa; quy hoạch cảnh quan thích ứng thủy văn của sông Hồng; kiến trúc thích ứng, lắp ghép, linh hoạt, thân thiện môi trường, cảnh quan khu vực sử dụng các vật liệu tự nhiên, truyền thống như tre, gỗ… Trong bất kỳ phương án quy hoạch nào, luôn phải xác định Cầu Long Biên là một thông số quan trọng và tất yếu, có vị trí xứng đáng.
Có cùng quan điểm, ông Nguyễn Đình Khuyến, Chủ tịch UBND quận Tây Hồ cũng chỉ ra một số yếu tố quan trọng:
- Thứ nhất, làm tốt công tác quy hoạch, tuân thủ Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô và Quy hoạch đê điều, phòng chống lũ… Việc lập quy hoạch phát triển khu vực Bãi Giữa, Bãi Bồi ven sông Hồng theo định hướng trở thành không gian công cộng với kiến trúc cảnh quan thích ứng, phải đảm bảo nguyên tắc không làm ảnh hưởng dòng chảy, hệ thống đê điều, đồng thời bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên và nhân văn của đô thị. Quy hoạch này cần xác định chi tiết đến từng khu vực, từng ô chức năng, xác định cụ thể khu vực bảo tồn, khu vực phát triển ổn định, khu vực can thiệp. Ngay từ khâu lập quy hoạch, phải xây dựng phương án khai thác, quản lý, vận hành không gian công cộng Bãi Bồi, Bãi Giữa, giải pháp bảo vệ môi trường, hệ sinh thái tự nhiên…;
- Thứ hai, hoàn thiện cơ chế chính sách pháp luật liên quan;
- Thứ ba, xây dựng lộ trình cụ thể, xác định thứ tự ưu tiên đầu tư. Trong đó, ưu tiên phát triển hệ thống hạ tầng giao thông tiếp cận gồm giao thông dọc sông, cầu qua sông, tuyến đường thủy dọc sông…, gắn với các giải pháp bảo đảm hành lang thoát lũ và thích ứng với điều kiện thủy văn của sông. Phát triển những tổ hợp kiến trúc điểm nhấn dọc sông Hồng; kiểm soát chặt sự chuyển đổi các khu vực hiện hữu; kết nối không gian sinh thái sông Hồng với hệ thống các tuyến sông, mặt nước đô thị;
- Thứ tư, tranh thủ mọi nguồn vốn cho quá trình triển khai thực hiện. Trong điều kiện nguồn lực của còn hạn chế, có thể tranh thủ, sử dụng nguồn lực từ chính những cơ chế chính sách, để tạo sự hấp dẫn, thu hút các doanh nghiệp, xã hội và cộng đồng dân cư cùng tham gia…
