Sau khi vụ Antex của Shark Bình vỡ lở, nhiều ý kiến cho rằng vùng xám pháp lý thời gian qua khiến thị trường này trở nên rủi ro. Theo các chuyên gia, nếu được quản lý minh bạch hơn, các dự án ấy đã không dễ “lùa gà”.
Thống kê của các tổ chức cho biết đang có hơn 18.000 đồng tiền điện tử khác nhau trên thế giới, bao gồm cả coin, token và các hình thức khác. Số lượng này liên tục thay đổi vì các dự án mới được ra mắt thường xuyên. Riêng tại Việt Nam, thống kê của Yield Guild Games (YGG SEA) cho biết tính đến đầu tháng 5-2025 có khoảng 1.000 dự án game blockchain vẫn đang triển khai.
Kênh đầu tư 100 tỉ USD
Theo ước tính VinaCapital, có tới 17 triệu người Việt Nam đã tham gia giao dịch tiền mã hóa, với tổng giá trị giao dịch ước tính trên 100 tỉ USD mỗi năm. Đặc biệt, toàn bộ hoạt động diễn ra trên các sàn giao dịch ở nước ngoài như Binance, Bybit và các nền tảng khác tại Singapore, Hàn Quốc, Hong Kong…
Không chỉ các đồng thanh khoản cao nổi tiếng như Bitcoin, Ethereum… được quan tâm, nhiều token do doanh nghiệp Việt Nam phát hành cũng được nhà đầu tư đua nhau rót tiền. Trong đó, không ít dự án đã bị phanh phui vì lừa đảo. Đơn cử như dự án Antex của ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình) – chủ tịch Tập đoàn NextTech.
Ông Bình cùng đồng phạm đã bị cáo buộc rút tiền từ 30.000 ví của các nhà đầu tư, chiếm đoạt của các nhà đầu tư với số tiền đặc biệt lớn. Trước đó, đường dây lừa đảo tiền ảo Alos Coin bị phanh phui cũng gây chấn động khi số người tham gia cũng lên tới 32.000 người. Không ít nhà đầu tư rót tiền tỉ vào dự án này với hy vọng làm giàu nhanh bằng lãi suất 180% mỗi năm.
Vào tháng 8-2025, cơ quan công an cũng đã bắt giữ nhóm cầm đầu các dự án Wingstep và Game Naga Kingdom, bị cáo buộc huy động 7,86 triệu USD (khoảng 200 tỉ đồng) từ hơn 3.000 nhà đầu tư. Các nhóm đối tượng đều cam kết lợi nhuận cực “khủng”, nhưng dự án sụp đổ sau chỉ 3 tháng, khiến nhà đầu tư mất trắng.
Không thể phủ nhận các dự án tiền ảo lừa đảo xuất hiện dày đặc, nhưng ngay cả nhiều dự án do doanh nghiệp Việt phát hành, từng được xem là “thành công”, lên sàn quốc tế và gây tiếng vang, cũng vẫn khiến nhà đầu tư thiệt hại. Đơn cử như giá token KAI của KardiaChain từ mức đỉnh 0,16 USD vào tháng 4-2021 sau đó đã rớt mạnh, giao dịch quanh 0,001 USD.
Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Phan Phương Nam, Phó trưởng khoa luật thương mại Trường đại học Luật TP.HCM, cho rằng thị trường tài sản mã hóa mở ra một kênh huy động vốn hoàn toàn mới. Khi các tài sản vật lý như bất động sản, vàng hay quyền sở hữu trí tuệ được số hóa và chia nhỏ dưới dạng token…, doanh nghiệp có thể tiếp cận nhiều nhóm nhà đầu tư hơn – kể cả nhà đầu tư quốc tế – mà không còn phụ thuộc hoàn toàn vào vốn vay ngân hàng hoặc phát hành cổ phiếu truyền thống.
Việc “token hóa” tài sản không chỉ giúp cải thiện thanh khoản và tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn, mà còn thúc đẩy đổi mới tài chính trong khu vực tư nhân, mở đường cho các mô hình kinh doanh sáng tạo. Tuy nhiên, sự phát triển của thị trường này cần đi đôi với tính minh bạch và tuân thủ pháp lý, để tránh lặp lại những sai phạm và làm méo mó niềm tin của nhà đầu tư sau hàng loạt vụ việc vừa qua”, ông Nam nói.
Việt Nam đã ban hành nghị quyết thí điểm về thị trường tài sản số, song vẫn chưa có sàn giao dịch nào được cấp phép hoạt động, cũng như chưa công bố loại tiền mã hóa nào được phép giao dịch chính thức. Theo ông Nam, nếu cơ quan quản lý không sớm xây dựng kế hoạch truyền thông và các giải pháp quản lý cụ thể, thị trường rất dễ bùng lên chiêu “lùa gà” mới như chào mời tham gia sàn giao dịch hoặc công ty tư vấn đầu giả mạo…
Nhiều chiêu thức lừa đảo tiền số
Theo cảnh báo của các chuyên gia, rủi ro lớn nhất của thị trường tiền số là việc nhà đầu tư vung tiền cho những dự án “núp bóng”, lợi dụng khái niệm blockchain để trục lợi cá nhân. Một số hình thức lừa đảo phổ biến có thể kể đến như clone dự án, dự án hứa hẹn lợi nhuận khủng, dự án đa cấp “núp bóng” crypto, mô hình bán máy đào coin…
Tận dụng tâm lý FOMO (hội chứng sợ bỏ lỡ) của nhà đầu tư, các đối tượng sẽ tung ra một dự án mới với các tính năng hoặc công dụng giống như dự án thành công lớn trước đó – một kiểu “clone dự án”. Và với các chiêu trò quảng bá, các đối tượng này khiến nhà đầu tư tin rằng dự án mới thành công tương tự dự án trước đó nhằm gọi vốn càng nhiều càng tốt trước khi biến mất.
Chẳng hạn, AntEx ra mắt vào 2021 – 2022 trong bối cảnh DeFi, stablecoin, CEX/DEX và hệ sinh thái all-in-one đang cực kỳ “hot”. Dự án tuyên bố xây dựng cả VNDT (stablecoin neo VND), ví điện tử, sàn giao dịch, blockchain riêng, hệ thống thanh toán. Sau khi dự án kêu gọi được 7,3 triệu USD và phát hành token cho nhà đầu tư, giá token bắt đầu giảm dần hơn 99% và đội ngũ dự án cũng không còn hoạt động.
Ngoài ra, theo ông Trần Xuân Tiến – Tổng thư ký Chi hội blockchain TP.HCM, một hình thức khác phổ biến trên thị trường tiền số là hứa hẹn lợi nhuận khủng. Theo đó, các nhóm dự án sẽ khuyến khích nhà đầu tư mua token và giữ lâu nhất có thể, bởi lợi nhuận trong thời gian ngắn rất thấp. Với các gói khuyến mãi cao cấp, nhà đầu tư được mời chào sẽ phải bỏ số tiền lớn với hứa hẹn lợi nhuận sẽ tăng theo cấp số nhân.
Khi dự án đã thu hút được một số lượng đủ lớn, các đối tượng này sẽ biến mất cùng với số tiền huy động được, mà điển hình là “ifan”. Với dự án đa cấp “núp bóng” crypto, các đối tượng dụ dỗ bằng tháp chia sẻ lợi nhuận. Ban đầu, dự án sẽ mời chào khách hàng bằng cách hứa hẹn lợi nhuận khủng. Sau khi thế hệ F1 ra đời, dự án bắt đầu mở tính năng hoa hồng, cho phép khách hàng cũ hưởng lợi nhuận khi mời chào khách hàng mới.
Khi khách hàng mới mua các gói đầu tư, số tiền này một phần sẽ được trả cho thế hệ F1. Cứ như thế, hệ thống này sẽ hoạt động cho tới khi không còn khách hàng mới nữa thì sẽ không còn tiền để trả lợi nhuận cho khách hàng. Điển hình của nhóm này là Lion Group, ủy thác đầu tư Forex và crypto, trả lãi đều đặn cho đến khi sập.
Ngoài ra, còn với mô hình bán máy đào coin, nhóm dự án ăn theo câu chuyện giàu nhờ vào đào Bitcoin. “Việc tăng giá ban đầu phần lớn đến từ “cầu ảo” do chính hệ thống tạo ra. Nguồn trả cho nhà đầu tư chủ yếu lấy từ tiền người sau nộp vào”, ông Tiến khẳng định.
Do đó, theo ông Phan Phương Nam, hành lang pháp lý chỉ có thể là hàng rào, nhưng không thể là chiếc khiên tuyệt đối giúp nhà đầu tư tránh được rủi ro. “Thứ cần thiết hơn cả luật, có lẽ, là sự cảnh giác của chính mỗi người. Khi một “phi vụ” đầu tư mới xuất hiện, hãy tạm dừng một nhịp để tự hỏi mình đang đầu tư bằng lý trí, hay đang bị cuốn đi bởi lòng tham?”, ông Nam nói.
Nhiều rủi ro từ các cuộc tấn công mạng
Ngoài rủi ro từ chính dự án, các chuyên gia còn cảnh báo nhà đầu tư cẩn trọng với các mối đe dọa an ninh mạng ngày càng nhiều hơn, tập trung hơn vào người chơi tiền điện tử. Theo Hãng bảo mật Kaspersky, tội phạm mạng có thể lợi dụng Model Context Protocol (MCP) – một giao thức kết nối trí tuệ nhân tạo (AI) mã nguồn mở – để tiến hành các cuộc tấn công chuỗi cung ứng, làm rò rỉ mật khẩu, thông tin thẻ tín dụng, ví tiền điện tử cùng các loại dữ liệu nhạy cảm khác…
Theo các chuyên gia Kaspersky thông qua thí nghiệm mô phỏng cuộc tấn công, người dùng dễ bị đánh lừa do không nhận ra dấu hiệu bất thường. Hãng bảo mật cảnh báo người dùng cần cảnh giác rằng tội phạm mạng có thể lợi dụng phương thức này không chỉ để đánh cắp dữ liệu nhạy cảm, mà còn để thực hiện các hành vi nguy hiểm khác như chạy mã độc, cài đặt backdoor (cửa hậu) hay phát tán mã độc tống tiền.
Đừng vội đầu tư khi chưa tìm hiểu
Ông Trần Quân, một chuyên gia công nghệ an ninh mạng, cho rằng phần lớn token hiện nay là utility token (token tiện ích), dùng để thanh toán hoặc sử dụng dịch vụ trong hệ sinh thái của dự án, tương tự như phiếu mua hàng (voucher). Khác với cổ phiếu, token không mang lại cổ tức hay quyền lợi sở hữu. Giá trị của token lại phụ thuộc hoàn toàn vào mức độ phát triển và độ tin cậy của nền tảng phát hành.
Nếu nền tảng được nhiều người sử dụng, giá token có thể tăng và ngược lại, nhà đầu tư sẽ chịu rủi ro mất giá. “Nguyên tắc đầu tiên của đầu tư là phải hiểu rõ giá trị mà nền tảng đó mang lại cho người dùng. Nếu dự án không tạo ra giá trị thực – dù là coin, token, cổ phiếu hay bất kỳ tài sản nào khác – việc đầu tư đều tiềm ẩn rủi ro cao – ông nói và khuyến cáo – Tốt nhất là đừng vội đầu tư khi chưa hiểu. Hãy đọc kỹ, học kỹ trước khi xuống tiền”.
Sản phẩm tài chính nhiều rủi ro
Bà Nguyễn Ngọc Sơn Quỳnh, Giám đốc vận hành (COO) của Kyros Ventures – một quỹ đầu tư tiền số, nhấn mạnh điểm khác biệt căn bản giữa các đồng tiền mã hóa như Bitcoin (BTC) hay Ethereum (ETH) với những token do doanh nghiệp Việt Nam phát hành nằm ở nền tảng công nghệ, mục tiêu sử dụng và mức độ phi tập trung.
Theo đó, BTC và ETH là những native token của các blockchain, có mạng lưới phi tập trung toàn cầu, hoạt động minh bạch và không chịu sự kiểm soát của bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào. Giá trị của chúng được hình thành từ niềm tin cộng đồng, sự an toàn của hệ thống và khả năng hoạt động như một hạ tầng tài chính mở, nơi mọi người đều có thể tham gia, giao dịch và xác thực mà không cần bên trung gian.
Ngược lại, đa số token do doanh nghiệp Việt Nam phát hành không có blockchain riêng mà dựa trên nền tảng sẵn có như Ethereum hoặc BNB Smart Chain, gọi là các token tiện ích (utility tokens) hoặc các token tùy chỉnh. Các token này thường chỉ được sử dụng trong hệ sinh thái, thưởng cho người dùng, hay gọi vốn cho dự án. Quyền phát hành, kiểm soát và định giá đều phụ thuộc vào đội ngũ phát triển.
“Vì vậy, nếu như BTC hay ETH được ví như “vàng kỹ thuật số” hoặc “hạ tầng cốt lõi của nền kinh tế Web3″, các token doanh nghiệp Việt chỉ nên được xem như một sản phẩm tài chính có rủi ro. Nhà đầu tư cần thận trọng đánh giá tính minh bạch, cơ chế vận hành và quyền kiểm soát của chúng trước khi quyết định đầu tư”, bà Quỳnh khuyến cáo.
