Mặc dù xuất khẩu gạo tăng, nhưng người trồng lúa đang đối mặt với nhiều khó khăn, HTX lựa chọn bỏ ruộng để tránh lỗ.
Thông tin từ Tổng Cục Thống kê, trong 9 tháng năm 2022, xuất khẩu xuất gạo của Việt Nam ước đạt 5,443 triệu tấn, tăng 19,3% so với cùng kỳ năm trước; kim ngạch xuất khẩu ước đạt 2,64 tỷ USD, tăng 9,3% so với cùng kỳ năm trước.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho hay, giá gạo XK 5% tấm của Việt Nam chào bán trên thị trường thế giới là khoảng 348 USD/tấn, gạo 25% tấm có giá 418 USD/tấn. Cả 2 loại gạo đều tăng 10 USD chỉ trong vòng 10 ngày trước đó.
Nói về vấn đề tăng nhu cầu nhập khẩu gạo này, ông Phạm Thái Bình, Giám đốc Công ty Cổ phần nông nghiệp công nghệ cao Trung An cho biết, nguyên nhân xuất phát từ ảnh hưởng của dịch COVID-19 và khủng hoảng Nga-Ukraine. Bên cạnh đó, hạn hán lan rộng khắp toàn cầu làm thiếu hụt lương thực dẫn đến nhu cầu dự trữ gạo của các nước trên thế giới tăng cao. Vì vậy mà giá gạo xuất khẩu cũng ở mức lạc quan.
Mục tiêu xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2022 là có thể đạt khoảng 6,5-6,7 triệu tấn. Nhưng ông Phạm Thái Bình cho rằng rất khó để đạt mức xuất khẩu 6,7 triệu tấn vì nguồn cung có giới hạn khi nhu cầu trong nước cũng tăng cao mà diện tích sản xuất lại đang bị ảnh hưởng.
Người nông dân, HTX sản xuất ra cây lúa đang đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt là giá đầu ra thấp khiến người trồng lúa lỗ vốn, hoặc không có lãi.
Trước tình cảnh này, thay vì sản xuất 3 vụ/năm như những năm trước, nhiều người dân và HTX tại Bà Rịa Vũng Tàu, Bạc Liêu, Trà Vinh,… chấp nhận bỏ vụ 3 để tránh lỗ.
Ông Trần Minh Thuần, Giám đốc HTX nông nghiệp Long Hiệp (Trà Vinh) cho biết, tính giá lúa 5.800 đồng/kg, lợi nhuận bà con sẽ giảm 20%, chỉ còn khoảng 200.000 đồng/công cho vụ lúa 3 tháng. Đó là chưa kể công sức bản thân và gia đình bỏ ra trong cả một vụ mùa, tiền nộp thuế, khoán. “Nếu hộ nào, HTX nào đi thuê đất thì coi như lỗ càng thêm lỗ”, ông Thuần nói.
Lợi nhuận của người sản xuất lúa không tăng trong một thời gian dài, nhưng các doanh nghiệp cung ứng đầu vào cho sản xuất lúa đều “ăn nên làm ra”, điều này khiến ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Lộc Trời không khỏi băn khoăn. Ai đã lấy đi lợi nhuận của người nông dân?
Cùng suy nghĩ trên, TS. Võ Hùng Dũng, nguyên Giám đốc Liên đoàn Thương mại – Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Cần Thơ Cần Thơ, cho biết từ trước đến nay, việc sản xuất thường được hiểu là thuộc về ngành nông nghiệp, việc tiêu thụ kinh doanh là của ngành công thương. Điều này vô tình đã có sự cắt khúc trong việc hình thành, phát triển và xây dựng chính sách quản lý chuỗi.
Việc nông dân, HTX giảm diện tích đang đánh mất nhiều cơ hội xuất khẩu gạo, trong khi lúa gạo được đánh giá là trụ cột kinh tế của Việt Nam. Băn khoăn về vấn đề này, ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Lộc Trời đặt câu hỏi: Thực chất lợi nhuận người sản xuất lúa không tăng trong thời gian dài. Vậy nguyên nhân của tình trạng này là ở đâu, ai đã lấy đi lợi nhuận của người nông dân? Trong khi các doanh nghiệp cung ứng đầu vào cho sản xuất lúa đều “ăn nên làm ra”?.
TS. Võ Hùng Dũng, nguyên Giám đốc Liên đoàn Thương mại – Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Cần Thơ, cho biết từ trước đến nay, việc sản xuất thường được hiểu là thuộc về ngành nông nghiệp, việc tiêu thụ kinh doanh là của ngành công thương. Điều này vô tình đã có sự cắt khúc trong việc hình thành, phát triển và xây dựng chính sách quản lý chuỗi. “Chuỗi hình thành, phân phối sản phẩm như thế nào mà khâu bán thuốc sâu, dịch vụ, thương lái, xuất khẩu… đều giàu, trong khi chỉ người nông dân, HTX trực tiếp sản xuất ra hạt thóc lại vẫn khó khăn. Bản chất điều này là ở đâu? Vấn đề này cần phải có những khảo sát, điều tra cụ thể hơn”, ông Dũng nói.
Hiện nay đang chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Vì vậy cần phải tập trung giúp người nông dân, HTX vừa sản xuất vừa tham gia thị trường. Khi họ biết bán hàng, biết marketing sẽ giảm bớt các khâu trung gian, tăng doanh thu, lợi nhuận.
Bên cạnh đó, trong sản xuất, có các khâu mà đáng lẽ người dân, thành viên HTX được hưởng lợi nhuận nhưng lại thuộc về người khác. Chính vì vậy, điều quan trọng là làm sao để nông dân, thành viên HTX không đơn thuần chỉ là chủ thể trong sản xuất của nông nghiệp, mà họ phải được tham gia các phân khúc khác để đưa sản phẩm đến người tiêu dùng, như khâu đầu vào vật tư nông nghiệp, dịch vụ, xay xát, chế biến, tiêu thụ… Điều này cần nhiều đến cơ chế chính sách, chứ không chỉ đơn thuần là vấn đề nghiên cứu, định hướng.
Vân Anh
